Zabytkowy kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego z 1755 r.

Parafia łacińska w Besku powstała w 1595 r. – zgodę na jej utworzenie wydał król Zygmunt III Waza, spełniając prośbę Jerzego Grzegorza Mniszcha, starosty sanockiego.

Obecny kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego jest drugim w dziejach wsi; pierwszy znajdował się na tzw. Kościelisku, po lewej stronie Wisłoka. W wyniku częstych wylewów rzeki, musiano go przenieść na wyższe miejsce po drugiej stronie Wisłoka. Zgodę na jego budowę wydał 14 stycznia 1755 r. król August III Wettin, przychylając się do prośby starosty sanockiego Jerzego Augusta Wandalina Mniszcha z Dukli, zarazem marszałka nadwornego koronnego i kasztelana krakowskiego. Starosta przeznaczył na ten cel grunty po prawej stronie Wisłoka, w bliskości dworu, z którego do kościoła wysadzona zostanie aleja drzew. W 1755 r. kościół został konsekrowany przez ks. bpa Wacława Sierakowskiego; pierwszym proboszczem został ks. Wawrzyniec Szmidziński, inicjator powstania nowego kościoła. Dokument przyzwalający budowę tegoż kościoła został potwierdzony 12 września 1757 r. podpisem króla Augusta III.

Beska świątynia jest niewielkim późnobarokowym drewnianym (jodła) budynkiem konstrukcji zrębowej na kamiennej podmurówce, orientowanym – jego prezbiterium wyznacza kierunek wschodni, skąd w dniu Sądu Ostatecznego przyjść ma Chrystus. Pierwotnie kościół był mniejszy, składał się z prezbiterium i niewielkiej części dzisiejszej nawy głównej. Stosunkowo szybki przyrost ludności wsi należących do parafii (pierwotnie: Besko z Porębami, Mymoń oraz Milcza i Odrzechowa z Pastwiskami) był powodem, iż kościół dwukrotnie rozbudowywano w kierunku zachodnim – w 1893 r. i w międzywojniu, w 1930 r. W 1861 r. naprzeciwko zakrystii została wybudowana zamknięta trójbocznie kaplica Grobu Pańskiego; kościół także był remontowany i odnawiany – ostatni raz w latach 70. XX w.

Podmurówka kościoła osłonięta jest szalunkiem z desek, zaś gzyms podokapowy jest profilowany. Od strony zachodniej podwójne drzwi główne, do których prowadzą kamienne stopnie, nad którymi blaszany daszek.

Budynek zewnątrz i wewnątrz jest oszalowany deskami na całej swej wysokości, a gładkie ściany wzmocniono od wewnątrz i od zewnątrz lisicami. Kościół pokryty jest jednokalenicowym, dwuspadowym dachem, pierwotnie gontowym, w 1930 r. pokrytym modną wtedy blachą. Nad dachem u drzwi wejściowych niewielka wieżyczka z krzyżem, a nad prezbiterium sześcioboczna sygnaturka również zwieńczona krzyżem (do roku 1993 znajdował się tam dzwon). Trzeci krzyż stanowi zakończenie prezbiterium od wschodu.

Wewnątrz kościół jest trójnawowy, o charakterze halowym; nawy wyznaczone są przez półkoliste arkady, wsparte na słupach z ornamentacyjnymi kapitelami.

Trójnawowa wewnątrz budowla pokryta jest bogatą neogotycką polichromią figuralno-ornamentową z 1860 r. ze ściennymi i sufitowymi malowidłami. W prezbiterium dwie boczne narracyjne sceny, nawiązujące do wezwania kościoła: „Cesarz niesie krzyż św. biskupowi Herakliuszowi” oraz „Uzdrowienie krzyżem św. chorej kobiety” (koło ambony). Na ścianach bocznych prezbiterium i nawy iluzoryczne barokowe postacie świętych (14 sylwetek, m. in. św. Szymon, św. Juda Tadeusz, św. Filip) oraz czterech aniołów w ozdobnych obramowaniach. Na zwieńczeniach barokowych kapiteli postacie czterech ewangelistów (św. Mateusz, św. Marek, św. Łukasz i św. Jan) oraz dwóch świętych polskiego Kościoła: św. Stanisława i św. Kazimierza; na suficie freski: „Trójca Święta”, „Niepokalane Poczęcie NMP” oraz „Wniebowzięcie NMP”. Polichromia została odnowiona w 1972 r., a poprawiona w 1989 r.

http://parafiabesko.pl